εικαστική αναβίωση του Ρεμπέτικου

Ρεμπέτικο Συναξάρι, με χρώματα, φιγούρες, σχήματα, ρυθμούς, μουσικά όργανα και μουσικούς συνέθεσε ο λαϊκός ζωγράφος Πέτρος Μακρής και παρουσίασε σε μια σπάνια και μοναδική έκθεση στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.

Το ρεμπέτικο αστικό λαϊκό τραγούδι, περιθωριακή τέχνη για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, φούντωσε και χάθηκε κάπου στα 1950, γι' αυτό σήμερα ψάχνουμε να βρούμε, ν' απολαύσουμε κάτι απ' ό,τι απόμεινε, σ' όποια καλλιτεχνική έκφραση.

"Ρεμπέτικο" είναι αυτό που ταιριάζει στον ρεμπέτη. Ρεμπέτης και ρεμπέτισσα είναι άνθρωπος νωθρός, αργοκίνητος, οκνηρός, τεμπέλης, φυγόπονος, αχαΐρευτος, απρόκοπος, κατά την τούρκικη ερμηνεία της λέξης "ρεμπέτης". Επίσης άνθρωπος του υπόκοσμου, αλήτης, μάγκας: "Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά, εμένα αγαπούνε", λέει το λαϊκό τραγούδι. Ρεμπέτης και ρεμπέτισσα είναι μουσικός που παίρνει μέρος σε ρεμπέτικο συγκρότημα. Ρεμπέτικος είναι αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στους ρεμπέτες.

Ρεμπέτικο τραγούδι είναι είδος μικρού, απλού ερωτικού τραγουδιού με έντονο ανατολίτικο χαρακτήρα και μουσικά όργανα το βιολί, το ούτι, το σαντούρι και αργότερα το μπουζούκι και τον μπαγλαμά. Ρεμπέτικο συγκρότημα είναι η κομπανία που παίζει ρεμπέτικα τραγούδια. Το ρεμπέτικο τραγούδι στην εποχή μας είναι κάτι άλλο. Η σλάβικη λέξη "ρεμπενόκ", που σημαίνει παιδί, παλικάρι, και λέγεται πως προέρχεται από την ονομασία "ρεμπέτης", έχει ξεπέσει στην ελληνική σημασία της και θα πει άσωτος, αλήτης.

Ανάμεσα στους ζωγραφικούς πίνακες ο Π. Μακρής παρουσιάζει:

Την "Πειραιώτικη Κομπανία", την ξακουστή τετράδα του Πειραιά στην Ανάσταση, 1933 - 1935, που την αποτελούσαν οι Μάρκος Βαμβακάρης, Ανέστος Δελιάς ή Αρτέμης, Γιώργος Μπάτης και Στράτος Παγιουμτζής.

Ο Μάρκος τότε τραγουδούσε:

"Εγώ φτωχός γεννήθηκα

στον κόσμο έχω γυρίσει

μέσα απ' τα φύλλα της καρδιάς

εγώ 'χω μαρτυρήσει...".

Κι ο Μπάτης συμπλήρωνε:

"... βρε βάρκα μου μπογιαντισμένη,

βρε, κάργα μάγκες φορτωμένη.

Μπάτης, Μάρκος και συντροφία

και οι δυο σε μια αμαρτία.

Ρε μπαγλαμάς και το μπουζούκι

ρε, μα δε λείπει, βρε το τσιμπούκι...".

Τη "Ρεμπέτικη Καμεράτα", έτος ίδρυσης 2090 μ.Χ. Στις δύο πλευρές οι προσωπογραφίες: Μνήμη Μαρίκας Νίνου 1918-1957:

"Τι σήμερα, τι αύριο τι τώρα

ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχήτερα".

Και μνήμη Βασίλη Τσιτσάνη 1915-1984:

"Είσαι το καμάρι της καρδιάς μου

Θεσσαλονίκη όμορφη γλυκιά".

Και στο πάλκο τέσσερα ζευγάρια να χορεύουνε χασάπικο.

"Μέγαρο Ρεμπέτικης Μουσικής", πρόγραμμα 3 Μάρτη 2091, αφιέρωμα στην Ιωάννα Γεωργακοπούλου, 13.2.1920, 12.8.2007. Πρόγραμμα 27 Φεβρ. 2090 μνήμη Δημ. Γκόγκου 1903-1985. Νίκος Μάθεσης (1927) "Συμφωνική Ορχήστρα Λαϊκών Εγχόρδων Γιώργου Μπάτη" (1933). "Ενθύμιον 1958":

"Απόψε στις ακρογιαλιές

αντιλαλούν διπλοπενιές...".

Πέτρος Μακρής, Πρωτοχρονιά 2005.

"Όμορφη Θεσσαλονίκη, Συννεφιασμένη Κυριακή, Νύχτες Μαγικές", ο Τσιτσάνης να χορεύει με Τσιγγάνα. Λάμπρος Λεονταρίτης με λύρα, Ρόζα Εσκενάζυ 1883-1980, με ντέφι, Αγάπιος Τομπούλτς, με ούτι, 1893-1965. "Ενθύμιον Στρατού 1934", Φαληρικόν 1956, Τζιτζιφιές 1958:

"Πριν το χάραμα / μονάχος εξεκίνησα

αχ, και στο πρώτο μας το στέκι

την αυγούλα γύρισα".

Το ρεμπέτικο αστικό λαϊκό τραγούδι γεννήθηκε στο τέλος του 19ου αιώνα, περιθωριακό στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, φούντωσε στα χρόνια 1920 και 1930 με μουσικές επιρροές από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ξαπλώθηκε αλλά και χάθηκε στα χρόνια κάπου στα 1950.

Το ρεμπέτικο τραγούδι, στην πρώτη περίοδο, ώς το 1922, βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις παραδόσεις των ομάδων των παράνομων που το δημιουργούν ανώνυμα και απλώνεται προφορικά και σε περιορισμένη κοινωνική μερίδα. Έχει ξεχωριστή έκφραση στη γλώσσα (αργκό), στην κοινωνική συμπεριφορά και στις ηθικές αξίες. Πρώτες ηχογραφήσεις ρεμπέτικου έχουμε στην Αμερική, στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη, πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, με ορχήστρα που την αποτελούν μπουζούκια, μπαγλαμάς και κιθάρα.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το σμυρναίικο και το ρεμπέτικο μπολιάζονται στους ρυθμούς, στα όργανα και στις φωνές. Το ρεμπέτικο βγαίνει από τον στενό κύκλο των παράνομων. Κύριοι δημιουργοί, με μικρασιαστικές επιρροές στα τραγούδια, είναι ο Παναγιώτης Τούντας και ο Βαγγέλης Παπάζογλου. Ανάμεσα στους τραγουδιστές, που ερμήνευσαν αυτά τα τραγούδια, είναι η Ρόζα Εσκενάζυ, η Ρίτα Αμπατζή, η Μαρίκα Φραντζεσκάκη - Πολίτισσα, ο Αντώνης Διαμαντίδης - Νταλγκάς και ο Κώστας Ρούκουνας.

Με την ξακουστή και ιστορική "Τετράδα του Πειραιά", το ρεμπέτικο τραγούδι μπήκε στη δισκογραφία κι αρχίσανε να φαίνονται κι άλλοι δημιουργοί κι εκτελεστές. Η θεματολογία στα τραγούδια απλώνεται. Ξέχωρα από τα χασίσια και τη φυλακή, το λαϊκό τραγούδι παίρνει θέματα από τη γυναίκα, τον έρωτα, τη θλίψη, τη διαμαρτυρία για κοινωνικές αδικίες. Η αργκό σιγά - σιγά χάνεται. Η λαϊκή ορχήστρα, πέρα από το μπουζούκι και τον μπαγλαμά, πλουτίζεται και με άλλα όργανα.

"Η Κατοχή είναι η πιο συγκλονιστική περίοδος του λαϊκού τραγουδιού και αυτή, όπως φαίνεται πια καθαρά, σημάδεψε και την καριέρα μου και την ιστορία της λαϊκής μουσικής. Διότι, αν προπολεμικά έγινε το ξεκίνημα στα γραμμόφωνα, η Κατοχή όμως υπήρξε η εποχή που έδωσα ό,τι καλύτερο είχα στην ψυχή μου, ό,τι πιο αληθινό βγήκε μέσα απ' τις τραγικές εκείνες συνθήκες. Τότε έγραψα το 'Μπαξέ τσιφλίκι', 'Τα πέριξ', 'Αχάριστη', 'Συννεφιασμένη Κυριακή' και πολλά άλλα...".

"Όσα τραγούδια έγραψα στη Θεσσαλονίκη στην Κατοχή τα γραμμοφώνησα μετά την απελευθέρωση, όταν ξανάνοιξαν τα εργοστάσια δίσκων (1946). Σε όλη την Κατοχή, όμως, τα παίζαμε και τα τραγουδούσαμε και είχαν γίνει επιτυχίες πριν ακόμη γίνουν δίσκοι. Τα άκουγε και τα μάθαινε όλη η Αθήνα, ο Πειραιάς, όλη η Ελλάδα από τους ναυτικούς, τους εμπόρους, τους μαυραγορίτες που πηγαινοέρχονταν τότε στη Θεσσαλονίκη και πέρναγαν από το μαγαζάκι μου”.

Η αφήγηση αυτή από τον Βασίλη Τσιτσάνη ενώνει όσα συμβαίνουν στο λαϊκό τραγούδι πριν και μετά τον Πόλεμο του 1940, από την εξωτερική ματιά του δημιουργού. Μετά το 1950 το λαϊκό τραγούδι πήρε άλλους δρόμους, γίνονται “αναβιώσεις” στο ρεμπέτικο, που αποβλέπουν μόνο εμπορικά, χωρίς λαϊκό οίστρο.

ΑΥΓΗ Του ΒΑΣΙΛΗ ΠΛΑΤΑΝΟY