Να πατεντάρουμε το συρτάκι; Ζορμπά ή Καζαντζάκη;

Του Γιάννη Κομίνη

Επικ. Καθ. Φυσικής Παν. Κρήτης

Αυτό που θα αναγγείλει την ανάκαμψη στη δύσμοιρη αυτή χώρα δεν είναι το χρηματιστήριο, δεν είναι το εμπορικό ισοζύγιο ούτε το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης, αλλά το εξής απλό: 

(α) όταν πάμε στο Ελληνικό Σχολείο και αντί για τάξεις με σπασμένα θρανία και μια μισοσκισμένη αφίσα της ολυμπιακά υπερήφανης Ελλάδας αντικρίσουμε ένα αστραφτερό σχολικό χώρο με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, εργαστήρια, βιβλιοθήκες και γυμναστήρια, που σφύζει από τη χαρά της μάθησης, και 

(β) όταν πάμε στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, και αντί για ένα πενταβρώμικο κομματαρχικό αφισόραμα με συνθήματα ολόκληρης της κλίμακας ηλιθιότητας αντικρίσουμε ένα αστραφτερό ακαδημαϊκό χώρο που σφύζει από έρευνα, διδασκαλία και διανόηση.

Ο σημαντικότερος και αστείρευτος φυσικός πόρος κάθε κοινωνίας, η φαιά ουσία, υπάρχει σε μεγάλη αφθονία στη χώρα αυτή. Για να παράγει έργο όμως, η φαιά ουσία πρέπει να οργανωθεί, όπως μια συμφωνική ορχήστρα. Προς το παρόν παράγεται κακόγουστος θόρυβος, γιατί καίριες θέσεις μαεστρίας καταλαμβάνονται από ανίδεους κομπογιαννίτες στην καλύτερη περίπτωση ή κοινούς απατεώνες στη χειρότερη.

Στην πυρηνική φυσική, συγκεκριμένα στις αντιδράσεις σχάσης που συμβαίνουν σε ένα πυρηνικό αντιδραστήρα ή μια πυρηνική βόμβα, υπάρχει η έννοια της (α) υποκρίσιμης, (β) κρίσιμης και (γ) υπερκρίσιμης μάζας. Όταν το σχάσιμο υλικό δεν είναι αρκετό (υποκρίσιμη περίπτωση), ναι μεν έχουμε πυρηνική σχάση, αλλά όχι αρκετή για να συντηρήσει την αντίδραση και να γίνουμε ενεργειακά κερδοφόροι. Αυτό γίνεται εφικτό μόλις το σχάσιμο υλικό αποκτήσει τη λεγόμενη “κρίσιμη μάζα”. Αν είμαστε ανοιχτοχέρηδες και βάλουμε ακόμα παραπάνω, τότε έχουμε την υπερκρίσιμη περίπτωση, που οδηγεί σε μη ελεγχόμενη έκρηξη.

Ένας λόγος που ενώ πέφτουν χρήματα στην παιδεία και στην έρευνα δεν έχουμε δει σημαντικό αποτέλεσμα στην επιχειρηματική καινοτομία είναι ότι η επένδυση είναι υποκρίσιμη. Πολύ υποκρίσιμη. Tα χρήματα δεν πιάνουν τόπο, όχι μόνο γιατί δεν είναι αρκετά, αλλά και γιατί λείπει παντελώς η συστηματικότητα. Τη μια χρονιά υπάρχει πρόσβαση σε επιστημονικά περιοδικά, την άλλη δεν υπάρχει γιατί το πανεπιστήμιο δεν έχει χρήματα να πληρώσει τις συνδρομές. Τη μια χρονιά υπάρχει χρηματοδότηση για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, την άλλη δεν υπάρχει, οπότε αν χαλάσει ο υπολογιστής την κακή χρονιά ατυχήσαμε. Τη μια χρονιά υπάρχει χρηματοδότηση για υποψήφιους διδάκτορες, την άλλη δεν υπάρχει, ή εκταμιεύεται μετά από χρόνια, όταν ο ενδιαφερόμενος έχει ήδη φύγει από το πανεπιστήμιο. Για ένα επιστημονικό όργανο πρέπει κανείς να σκαρφιστεί χίλιες δυο μηχανορραφίες για να νικήσει τη γραφειοκρατία, και όταν τα καταφέρει, πάλι μετά από έτη προσπάθειας, είναι αργά.

Είμαστε σοβαροί; Έτσι θα γίνουμε ανταγωνιστικοί; Mε τέτοιο έλλειμμα σοβαρότητας και επαγγελματισμού θα χάσουμε ακόμα και από πνευματικά καθυστερημένους. Και απέναντί μας δεν έχουμε καθυστερημένους, αλλά κοινωνίες που δουλεύουν με μέθοδο και συνέπεια, που στηρίζουν αμέριστα τους ανθρώπους που αρέσκονται να περνούν τα βράδια τους σε εργαστήρια και βιβλιοθήκες.

Το επιχείρημα ότι έχουμε τον ίδιο με άλλες χώρες αριθμό ερευνητών κατά κεφαλή πληθυσμού, και άρα είμαστε εντάξει, δε στέκει, γιατί αυτό που έχει σημασία είναι η απόλυτη τιμή της επένδυσης ή με άλλα λόγια η απόλυτη τιμή της κρίσιμης μάζας. Για παράδειγμα, συγκρινόμενες κατά κεφαλή πληθυσμού, η Ελλάδα και η Γερμανία έχουν παρόμοιο αριθμό ερευνητών και επιστημονικών δημοσιεύσεων, αλλά η Γερμανία παράγει 30 φορές περισσότερες πατέντες!! Γιατί; Γιατί για να φτιάξεις πυρηνική βόμβα χρειάζεσαι περίπου 50 κιλά ουρανίου. Mε 5 κιλά δε γίνεται. Έτσι είναι και η επιχειρηματική καινοτομία, απαιτεί “κρίσιμη μάζα”, και η εξήγηση βασίζεται σε απλή αριθμητική των πιθανοτήτων. Άρα ο ανταγωνισμός που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι η “απόλυτη τιμή” έρευνας και καινοτομίας που παράγεται από 300 εκατ. Αμερικάνους που επενδύουν στην έρευνα ένα Ελληνικό ΑΕΠ ετησίως, από 1,5 δισ. Κινέζους που αντιγράφουν τις πατέντες των Αμερικάνων εν μια νυκτί, από 1,1 δισ. Ινδούς που γράφουν software κτλ. κτλ.

Είναι προφανές ότι δε μπορούμε να φτάσουμε αυτά τα νούμερα. Είναι όμως εξίσου προφανές ότι πρέπει να σκεφτούμε στρατηγικά, και πριν από αυτό να σοβαρευτούμε. To ελληνικό ερευνητικό και ακαδημαϊκό τοπίο είναι αυτή τη στιγμή  κατακερματισμένο, χωρίς καμία συνοχή και κανένα στρατηγικό σχεδιασμό (και μιλάω για στρατηγικό σχεδιασμό, όχι σοβιετο-κεντρικό, από τον οποίο υπάρχει μπόλικος). Αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα. Και υπάρχουν τρόποι για να γίνει αυτό. Φοβάμαι ότι δεν περιέχονται στο νέο νόμο για την ανώτατη παιδεία, που αριθμεί γύρω στις 100 σελίδες, και ξεκινάει με βαρύγδουπους ορισμούς για το τι είναι πανεπιστήμιο και τι είναι έρευνα.  

Και ξαναρωτώ, είμαστε σοβαροί; Είμαστε στο 2012,  οι επιστήμες εξελίσσονται αστραπιαία μέσα σε ένα ανελέητο διεθνή ανταγωνισμό, οι φυσικοί κοντεύουν να ανακαλύψουν νέες διαστάσεις στο χωρόχρονο και οι βιολόγοι σχεδιάζουν ανθρώπους, και εμείς χρειαζόμαστε 100 σοβαροφανείς σελίδες νομικίστικης φαμφαρολογίας για να ορίσουμε τι είναι και τι κάνει το πανεπιστήμιο και πως θα ή δε θα διαπλέκονται οι πανεπιστημιακοί. Έτσι θα γίνουμε ανταγωνιστικοί; Ξεχνάω βέβαια ο αδαής ότι όλα τα σημαντικά πράγματα στον κόσμο, οι επαναστατικές ιδέες και τα άλματα της ανθρωπότητας ξεκινούν από ένα “καλά επεξεργασμένο νομικό πλαίσιο”.

Δόξα τον ήλιο, πάντα υπάρχει η εναλλακτική να σηκώσουμε τα χέρια (και τα μανίκια) και να χορεύουμε συρτάκι διασκεδάζοντας όσους θα έρχονται για διακοπές. Αν αυτή είναι η επιλογή του υπερήφανου νεο-Ελληνα, ας γίνουμε οι καλύτεροι χορευτάδες της υφηλίου. Αν όχι, ας αποφασίσουμε τι θα κάνουμε και ας το κάνουμε σωστά σαν επαγγελματίες. Ας αποφασίσουμε ποιο δρόμο θα ακολουθήσουμε, του λαμπρού πολιτισμού της δημιουργίας, της διανόησης και της καινοτομίας, ή του σκοταδισμού της μπανανίας και της μόνιμης πτώχευσης. Όποια και αν είναι η απόφαση, το δρόμο πρέπει να τον τρέξουμε με στιβαρό βηματισμό και όχι σα μπαλαρίνες. Θέλουμε διάλυση; Nα τα διαλύσουμε όλα σωστά, να μη μείνει τίποτα όρθιο. Θέλουμε δημιουργία; Nα δουλέψουμε σωστά, με επαγγελματισμό και όχι σα θεατρινίσκοι.

Υποθέτοντας, λέμε τώρα, ότι πλειοψηφεί ο δρόμος του πολιτισμού, για να καλυφθεί ο χαμένος χρόνος δεκαετιών απαιτείται άμεσα μια επιθετική, υπερκρίσιμη, εκρηκτική και εκκωφαντική επένδυση στην παιδεία και την έρευνα (συν μερικές μεταρρυθμισούλες για να μην εξαϋλωθεί η επένδυση στη λυσσαλέα μαύρη τρύπα της διαπλοκής). Είναι θέμα επενδυτικών επιλογών του Ελληνα πολίτη, ο οποίος πληρώνει 10 δισ. ευρώ το χρόνο για να μην έχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, 10 δισ. ευρώ το χρόνο για να νομίζει ότι είναι έτοιμος για τον πόλεμο με τουφεκοάρματα, τουλάχιστο 10 δισ. ευρώ το χρόνο για να λαδώνει τα γρανάζια της διαπλοκής, και άλλα 10 δισ. ευρώ το χρόνο για να καπνίζει ενόσω συλλογίζεται ποια κακοδαίμονη πλεκτάνη ξένης δύναμης κρύβεται πίσω από την κατάντια που βιώνει. Και δεν προσμετράω καθόλου με πόσα χρήματα επιδοτεί, έμμεσα ή άμεσα, αυτούς που επί αιώνες του τραγουδούν το “δος ημίν σήμερον” και το “έχει ο θεός τέκνον μου”, ενώ η ωμή πραγματικότητα είναι ότι πρέπει να επενδύσουμε στο αύριο γιατί ο θεός δεν έχει μία.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, οι σύγχρονοι πόλεμοι, τουλάχιστο στο δυτικό κόσμο όπου ίσως ανήκουμε, γίνονται με τη δύναμη του μυαλού, και όχι με στρακαστρούκες και λιβανίσματα. Μόνο με το 10% των παραπάνω χρημάτων που θυσιάζονται στην άβυσσο της απελπιστικής νεοελληνικής αποχαύνωσης μπορούμε να προμηθευτούμε τα απαραίτητα όπλα:

1) Τα σχολεία της χώρας πρέπει να ανασυγκροτηθούν ΤΩΡΑ, με πρώτιστο στόχο σύγχρονα εκπαιδευτικά εργαστήρια και λοιπές υποδομές. Κόστος 2 δισ. ευρώ.

2) Τα πανεπιστήμια της χώρας πρέπει να ανασυγκροτηθούν ΤΩΡΑ, με πρώτιστο στόχο την ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας και την προσέλκυση πολλών και ταλαντούχων νέων επιστημόνων. Κόστος 2 δισ. ευρώ.

3)      Μελλοντική απόδοση της επένδυσης: ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΗ. 

Για όλα τα άλλα υπάρχει το EFSF.